afb.

Magistratenlaan 100

architect: Brinkman & van den Broek & Bakema uit Rotterdam
bouwjaar: 1950
huidige functie:
oorspronkelijke functie: grondstoffenloods; stedelijk museum SM's

Waardestelling Magistratenlaan 100

Context (Bouw)historie: Het magazijnencomplex aan de Magistratenlaan, voormalige Pharmaciestraat/ Parallelweg is in 1950 gebouwd in opdracht van de firma N.V. Chemisch-Pharmaceutische fabriek Dr. Lamers en Dr. Indemans (fabriek en groothandel in ziekenverplegingsartikelen). De NV Dr. Lamers en Dr. Lindemans was gevestigd op het adres Wolvenhoek 10 en 12. Daar waren aanvankelijk ook hun magazijnen te vinden. Waarschijnlijk wegens plaatsgebrek is begin jaren vijftig van de twintigste eeuw voor uitbreiding uitgeweken naar een andere locatie. De keus hierbij viel op het toen nieuwe industrieterrein West, een uitbreidingsgebied waarvan de stedenbouwkundige legger ontworpen is door architect Maaskant. Het ontwerp was van de hand van het architectenbureau Brinkman & van den Broek & Bakema uit Rotterdam. Dit architectenbureau kwam voort uit het bureau Brinkman en van der Vlugt. De Rotterdamse architect Jo van den Broek studeerde aan de Technische Hogeschool te Delft. In 1927 vestigt hij zich als zelfstandig architect te Rotterdam. In 1934 gaat hij een associatie aan met Jan Brinkman, die samen met van der Vlugt het architectenbureau Brinkman en van der Vlugt leidt. In 1936 wordt hij de opvolger van de jong gestorven Van der Vlugt. Brinkman trok zich steeds meer terug en was vanaf 1939 nauwelijks nog bij het bureau betrokken. In 1948 werd v.d. Broek benoemd als hoogleraar van de technische Hogeschool in Delft. Daardoor had hij minder tijd voor	1
het bureau en zocht derhalve een nieuwe partner; dit werd Jaap Bakema. In 1949 overlijdt Brinkman; in 1951 wordt het bureau omgedoopt tot Van den Broek & Bakema. Het bureau zou vanaf begin jaren 50 van de vorige eeuw, nationaal en internationale faam verwerven. Hoogtepunt van dit bureau lag in de jaren 70 dat ontwerpen vervaardigde in een functionele architectuur stijl. Eigentijdse constructiemethoden en moderne materialen als beton en glas werden gebruikt voor een combinatie van grootschalige projecten met een menselijke maat. Voorbeelden in Rotterdam zijn het winkelgebied de Lijnbaan en de werkgebouwen voor de Holland Amerika Lijn, Las Palmas en de Aankomsthal. Ligging: Het complex ligt ten westen van de spoorlijn nabij het treinstation van 's-Hertogenbosch op het industrieterrein West wat nu bekend staat als het Paleiskwartier. Op het onderhavige perceel stonden voorheen, buiten de hier beschreven grondstoffenloods, nog andere bedrijfsgebouwen waaronder industriehallen, een garage en een loods voor brandbare stoffen. Beschrijving Algemeen (hoofdvorm, kap): Het bedrijfspand meet circa 123x20 meter in plattegrond en is met zijn lengte noord- zuid en met zijn voorgevel naar het oosten gericht. De bebouwing bestond van oorsprong uit in totaal veertien traveeën met de kenmerkende sheddaken die aan de noordzijde, in het kortste dakvlak, zijn voorzien van een daglichtstrook. De meest zuidelijk georiënteerde travee is verbouwd waarbij het sheddak is verwijderd en vervangen door een plat dak. Later zijn aan de hal aan de noordelijke gevel nog negen traveeën toegevoegd waarmee het gebouw een omvang kende van in totaal 23 traveeën. Op een luchtfoto uit 2003 is deze omvang nog herkenbaar waarna deze negen traveeën plaats hebben moeten maken voor de herontwikkeling van het paleiskwartier. Tegen de oostelijke gevel was van oorsprong een plat gedekte aanbouw gelegen die vijf traveeën breed was met daarin de toegang tot het complex. Deze aanbouw is later gesloopt. Thans wordt de oostelijke gevel deels afgeschermd door latere uitbreidingen. De constructieve hoofdopzet van het complex bestaat uit een in het werk gestort betonnen skelet, dat doorloopt in de sheddaken en daarmee de hoofddraagconstructie vormt. Tussen het betonskelet is in de gevels een vulling van baksteen aangebracht, gemetseld in een Noors- of kettingverband. De gebogen sheddaken zijn bedekt met een bitumineuze dakbedekking.	2
Voorgevel: De voorgevel (oost) is gericht naar de huidige Magistratenlaan, voorheen de Parallelweg, en wordt deels aan het zicht onttrokken door latere uitbreidingen. De opbouw van een betonskelet met een later wit geschilderde baksteen vulling is hier goed herkenbaar. In de gevel zitten een drietal later aangebrachte deurpartijen waarbij de deur in de meest noordelijke travee gevat is in een moderne opvulling onder een betonlatei. Zijgevels: De linker zijgevel (zuid) markeert de oorspronkelijke zuidelijke beëindiging van het complex maar is in de loop van de tijd aangepast waarbij het sheddak van de laatste travee is gesloopt en de gevel is voorzien van nieuw muurwerk en dito vensters. In de rechter zijgevel (noord) is goed te zien dat het complex verder in noordelijke richting heeft doorgelopen door middel van het "afgeknotte" betonskelet. Boven de goot van de sheddaken is de daklichtstrook te zien die bestaat uit dertig verticale glaspanelen.	3
Achtergevel: De achtergevel (west) staat geheel vrij met een zelfde opbouw als de zuidelijk georiënteerde gevel, met dat verschil dat de baksteen vulling (Noors- of kettingverband) hier niet geschilderd is. De betonnen fundering is hier, door het deels lager gelegen maaiveld, zichtbaar. Op een aantal plaatsen is het van oorsprong gesloten karakter van de gevel doorbroken door deuren en een pui.	4
Ruimtelijke indeling: De grondstoffenloods kent van oorsprong een vrij eenvoudige indeling waarbij de grote ruimte in drieën is gedeeld door middel van twee dwarswanden met daarin branddeuren. De zuidelijke ruimte kende een omvang van vijf traveeën terwijl de noordelijke travee vier traveeën groot is. De middelste ruimte is vijf traveeën groot. De oorspronkelijke indeling is thans niet meer aanwezig. Wel zijn er later op andere posities nieuwe dwarswanden geplaatst. In de noordelijke en zuidelijke gevelwand zat een inrijpoort terwijl in de oostelijke gevelwand een aantal dubbele deuren waren gesitueerd naar respectievelijk het buitenterrein en de entree. Links het interieur van de grondstoffenloods gefotografeerd in 1953 en rechts de opbouw van de betonconstructie in 1950 Constructies: De grondstoffenloods heeft een draagconstructie van een in het werk gestort gewapend betonskelet op een betonnen ringbalk. In de oostelijke en westelijke gevel staan per travee betonnen kolommen die doorlopen in de gebogen schaalvorm van het sheddak. Daartussen staan in de bakstenen vulling (spouwmuren) twee kleiner gedimensioneerde kolommen. De betonnen portalen dragen de zware liggers die een maat van circa 20 meter overspannen. Achter de noordelijk georiënteerde daglichtstroken, die bestaan uit stalen U- profielen waarop draadglas ligt, verbinden ovaal gevormde betonnen kolommen de bovenzijde van het sheddak met de betonnen voet van de constructie. De gewapende betonnen schaalgewelven zijn uitgevoerd volgens het Zeiss-Dywidag systeem¹, een gewapende gespoten betonconstructie voor gebogen dakconstructies die voor het eerst in 1926 in Leipzig is toegepast. Het bekendste voorbeeld in Nederland waar deze constructie is toegepast is de Jaminfabriek in Oosterhout uit 1957.	5
Waardestelling 1. Architectonische en stedenbouwkundige waarden De in 1950 gebouwde grondstoffenloods heeft een hoge stedenbouwkundige waarde vanwege de markante ligging in het van oorsprong westelijk industrieterrein. Het bedrijfsgebouw is als een van de weinige nog overgebleven industriële gebouwen in het industrieterrein West bewaard gebleven en is daarmee een belangrijke factor voor de herkenbaarheid van de historische stedelijke ontwikkeling. Het gebouw is door zijn ligging, omvang en architectuur dan ook zeer beeldbepalend. Het complex heeft architectonische waarde omdat het een typisch en zeer gaaf voorbeeld is van een industrieel functioneel ontworpen gebouw van het architectenbureau Brinkman & van den Broek & Bakema. Dit internationaal opererende architectenbureau stond bekend vanwege hun functionele architectuur en gebruikmaking van beton en glas. 2. Bouw- en/of kunsthistorische waarden De grondstoffenloods verkeert, ondanks het feit dat een beperkt deel van het complex is gesloopt, in hoofdlijnen in oorspronkelijke staat, waardoor er sprake is van bouwhistorische waarde. Tevens heeft het complex een hoge bouwhistorische waarde vanwege de specifieke uiterlijke verschijningsvorm die tot uiting komt in de gebogen sheddaken. Ook het gebruik van gewapend beton als hoofddraagconstructie met een vulling van baksteen, de lichtstroken en de bijzondere sheddaken met de gewapende schaalgewelven volgens het Zeiss-Dywidag systeem dragen bij aan de bouwhistorische waarde van het complex. 3. Cultuurhistorische waarden Als nog één van de weinige goed bewaard gebleven industriële gebouwen uit de periode na de tweede wereldoorlog en vanwege de betekenis voor de industriële ontwikkeling van 's-Hertogenbosch in die periode bezit het gebouw cultuurhistorische waarde.	6

Noten
1.	Constructie beschreven in: Constructies van gebouwen door prof. J.G. Watjes, deel 10.

Gemeente 's-Hertogenbosch

2005	Liesbeth den Besten SM's nieuw museum in Den Bosch Museum Tijdschrift sept-okt 2005
2008	Frans van Gaal MM's Bossche Omroep zondag 21 september 2008
2008	Redactie Raad hikt tegen kosten SM's aan Brabants Dagblad vrijdag 25 september 2008
2008	Wim Hagemans Beheer SM's baart zorgen Brabants Dagblad dinsdag 7 november 2008
2008	Wim Hagemans SM's wel naar De Gruyter, zorg blijft Brabants Dagblad woensdag 8 november 2008
2009	Rianneke Huibers Hoge weerstand tegen extra miljoenen voor nieuwbouw SM's Brabants Dagblad woensdag 4 maart 2009
2009	Wim Hagemans Raad neemt 'half' besluit over SM's Wel 17 miljoen voor bouw, nog geen extra geld voor exploitatie Brabants Dagblad woensdag 18 maart 2009
2009	Wim Hagemans SP: SM's moet op z'n plek blijven Brabants Dagblad donderdag 10 september 2009
2009	Wim Hagemans Rapport: financiën SM's niet helder Brabants Dagblad woensdag 7 oktober 2009
2009	Wim Hagemans Crisissfeer rond debat over SM's in raad (Wim Hagemans) Brabants Dagblad woensdag 11 november 2009
2010	SM's rekent op twee keer zoveel bezoek • Samenwerking met het Noordbrabants Museum levert een voordeel van drie ton op. • De musea bieden nu meer voor hetzelfde geld. Mieske van Eck \| Brabants Dagblad dinsdag 16 november 2010
2011	SM's eerder dicht voor Ponte Palazzo • Het werk aan de voetgangersbrug over het spoor tussen het Willemsplein en het Paleiskwartier begint eind dit jaar. • Daarvoor moet het museum SM's al half januari sluiten. • Het nieuwe SM's gaat op zijn vroegst in december open. Mieske van Eck \| Brabants Dagblad zaterdag 21 mei 2011
2012	Domien van der Meijden Gubbels sloopt oude bouw Stedelijk Museum (SM's) Brabants Dagblad vrijdag 30 maart 2012 \| 33
2012	Redactie Voormalig pand van SM’s is nu monument Brabants Dagblad vrijdag 31 augustus 2012 \| 27
2012	Oude SM’s in beeld voor versmarkt • Plannen voor ambachtelijke versmarkt in Paleiskwartier. • Ondernemers willen dit samen met ZLTO realiseren in voormalig SM’s-gebouw. • BV Paleiskwartier is nog bezig met plannen voor bioscoop en groot hotel. Robèrt van Lith \| Brabants Dagblad donderdag 20 december 2012 \| 25
2014	Auto onder versmarkt De sheddakenhal, het voormalig Stedelijk Museum, wordt omgebouwd tot een moderne versmarkt. Tom van der Meer \| Brabants Dagblad vrijdag 2 mei 2014 \| 25

Bossche Encyclopedie |